Geschiedenis

Ooststellingwerf behoort van oudsher tot de Stellingwerven. Deze gebieden zijn al ruim 700 jaar bewoond. De naam Stellingwarf werd in 1309 voor het eerst genoemd in een banbrief van de bisschop van Utrecht. Deze naam komt van het woord ‘stelle’, dat ‘meetellende hoeve’ betekent. Een stelling was een vertegenwoordiger van een stelle. De stellingen vervulden vroeger de officiële functies in de regio, waaronder het bestuur.

Eigen identiteit, taal en cultuur 

Ondanks de samenvoeging met Friesland heeft de Stellingwerver-regio haar eigen identiteit behouden. Lees hieronder meer over Ooststellingwerf: in het Nederlands, Stellingswerfs of Fries.

Ooststellingwerf

De gemeente Ooststellingwerf ligt aan de grens met Drenthe; op deze grens, ten zuidoosten van Appelscha ligt het Nationaal Park Drents-Friese Wold, waar uitgestrekte bossen liggen en een zandverstuiving, die het Aekingerzand of de Kale Duinen wordt genoemd. Het hoogste punt in de gemeente is de op 26,6 meter gelegen top van de Bosberg, ook vlak bij Appelscha. Aan de oostkant van de gemeente, tussen Appelscha en Veenhuizen ligt het Fochteloërveen. De rivieren de Linde en de Tjonger ontspringen in deze gemeente.

De gemeente Ooststellingwerf telt dertien officiële kernen (dorpen). De Nederlandse namen zijn de officiële. De hoofdplaats is Oosterwolde. De oudere dorpen hebben een brink en essen zoals dat ook in Drenthe gewoon is en hun eerdere Saksische karakter aangeeft. Ditzelfde geldt voor het kleinschalige agrarische karakter met weinig industriële ontwikkeling maar met nabuurschap.

Drie talen in Ooststellingwerf 

In Ooststellingwerf werd vanouds Stellingwerfs gesproken, maar nu ook Fries en Nederlands. Het riviertje de Tjonger, in het noorden van de gemeente, is de taalgrens tussen Fries en Nedersaksisch gebied. Uitzondering hierop zijn de verveningsdorpen Ravenswoud en Appelscha waar, net als in de noordelijke dorpen Donkerbroek, Haule, Haulerwijk en Waskemeer, ook Fries gesproken wordt. Het Nederlands is de dominante taal in de gemeente.

Geschiedenis en cultuur

Het  gebied hoorde ooit bij Drenthe. Rond 1328 kwam de afscheiding, toen 12 kerspelen van Drenthe zich aansloten bij de Friezen van Stellingwerf.
Tot het begin van de 16e eeuw functioneerde het gebied als een zelfstandig boerenrepubliekje. Het bestuur was toen in handen van de stellingen; vandaar de naam Stellingwerf. Daarna is het bij Friesland ingedeeld, in het begin als 1 en later - in 1524 - als 2 grietenijen.
Ondanks de samenvoeging met Friesland heeft de Stellingwerver-regio haar eigen identiteit behouden.
Een grote rol daarbij speelt de lokale taal Stellingwerfs. Vooral inwoners van de kleinere dorpen gebruiken het Stellingwerfs nog veel. Hoewel in de noordelijke plaatsen vooral het Fries te horen is. Stellingwerfs is verwant aan andere Nedersaksische streektalen van Drenthe, Overijssel, Gelderland en Groningen. Daarnaast hebben vooral de oude zanddorpen nog steeds een 'Drents gezicht’. En hier en daar staat nog een oude Saksische boerderij.

Bekhofschans

In dit gebied zijn vroeger geregeld oorlogen gevoerd. Veelal rondom de verdedigingswerken (de schansen). Deze lagen aan enkele toegangswegen tot Friesland, in het immens grote veengebied tussen Friesland en Drenthe/Overijssel.
Bij Oldeberkoop lag de Bekhofschans. Met name Oldeberkoop heeft veel te lijden gehad van de troepen van de bisschop van Utrecht en de graaf van Holland.

Klokkenstoelen

Bijzonder in Zuidoost-Friesland zijn de verschillende historische klokkenstoelen. Dit zijn open bouwwerkjes, meestal van hout, waarin klokken zijn geplaatst. Vaak zijn ze te vinden bij sobere zaalkerkjes of bij kerkhoven. Vroeger werden ze gebruikt om berichten door te geven.
In Ooststellingwerf zijn ze onder andere te vinden in Appelscha, Elsloo, Oosterwolde, Fochteloo, Donkerbroek en Nijeberkoop.
 

Ooststellingwarf

De gemiente Ooststellingwarf ligt an de greens mit de preveensie Drenthe; op disse greens, an de zuudoostkaante van Appelsche ligt et Nationaal Park Drents-Friese Wold, waor uutgestrekte bossen liggen en een zaandverstuving, die et Aekingerzaand of de Kaele Dunen nuumd wodt. Et hoogste punt in de gemiente is de Bosbarg, die 26,6 meter hoog is, vlak bi’j et centrum van Appelsche. An de oostkaante van de gemiente, tussen Appelsche en Veenhuzen ligt et Fochtelervene. De rivieren de Linde en de Tjonger ontspringen in disse gemiente.

In de gemiente Ooststellingwerf bin dattien kernen (dörpen). De Nederlaandse naemen bin de officiële naemen. De heufdplaetse is Oosterwoolde. De ooldere dörpen hebben een brink en essen zoas dat ok in Drenthe gewoon is. Dat geft heur eerdere Saksische kerakter an. Etzelde gelt veur et kleinschaolige agrarische kerakter,  mit weinig industriële ontwikkeling, mar wel mit naoberschap.

Drie taelen in Ooststellingwarf 

In Ooststellingwarf wodt vanoolds Stellingwarfs praot, mar now ok Fries en Nederlaands. Et reviertien de Kuunder (in et Fries de Tjonger), in et noorden van de gemiente, is de taelgreens tussen Fries en Nedersaksisch gebied. Uutzondering hierop bin de verveningsdörpen Raevenswoold en Appelsche waor, net as in de noordelike dörpen Donkerbroek, Haule, Haulerwiek en Waskemeer, ok Fries praot wodt. Et Nederlaands is de dominante tael in de gemiente.

Geschiedenis en kultuur

Et gebied van Ooststellingwarf het ooit bi’j Drenthe heurd. Rond 1328 kwam de ofscheiding, toen 12 kerspelen van Drenthe heur ansleuten bi’j de Friezen van Stellingwarf.
Tot et begin van de 16e eeuw funktioneerde et gebied as een zelfstaandig boerenrepublikien. Et bestuur was doe in hanen van de stellingen; vandaor de naeme Stellingwarf. Daornao is et bi’j Friesland indield, in et begin as iene en laeter - in 1524 - as twie grieteni’jen.
Ok al bin de Stellingwarven bi’j Friesland kommen, de Stellingwarven hebben heur eigen identiteit holen.
Een grote rol daorbi’j speult oonze tael, et Stellingwarfs. Veural inwoners van de kleinere dörpen bruken et Stellingwerfs nog alle daegen. In de noordelike plaetsen is ok een protte Fries te heuren.
Et Stellingwarfs is femilie van ere Nedersaksische streektaelen in Drenthe, Overiessel, Gelderlaand en Grunnigerlaand. Daornaost hebben veural de oolde zaanddörpen nog altied een 'Drents gezicht’. En hier en daor staot nog een oolde Saksische boerderi’je.

De Bekhofschaans

In dit gebied bin eerder geregeld oorlogen voerd. Meerst bi’j de verdedigingswarken (de schaansen). Disse laggen an een peer toegangswegen naor Frieslaand, in et grote veengebied tussen Frieslaand en Drenthe/Overiessel.
Bi’j Berkoop lag de Bekhofschaans. Veural Berkoop het vule te lieden had van de troepen van de bisschop van Utrecht en de graaf van Hollaand.

Klokkenstoelen

Biezunder in Zuudoost-Frieslaand bin de verschillende historische klokkestoelen. Dit bin open bouwwarkies, meerstal van hoolt, waor klokken in zitten. Vaeke bin ze te vienen bi’j sobere zaelkarkies of bi’j karkhoven. Vroeger wodden ze bruukt om berichten deur te geven.
In Ooststellingwarf bin klokkestoelen te vienen in Appelsche, Else, Oosterwoolde, De Fochtel, Langedieke, Donkerbroek en Ni’jberkoop.

Eaststellingwerf

De gemeente Eaststellingwerf leit oan de grins mei Drinte; op dy grins, súdeast fan Appelskea, leit it Nationaal Park Drents-Friese Wold, mei grutte bosken en in sânferstowing, dy’t it Aekingersân of de Keale Dunen neamd wurdt. It heechste punt yn ’e gemeente is de top fan de Boskberch op 26,6 meter, ek yn de buert fan Appelskea. Oan ’e eastkant fan de gemeente, tusken Appelskea en Feanhuzen leit it Fochtelerfean. De rivieren de Linde en de Tsjonger ûntspringe yn dizze gemeente. 

De gemeente Eaststellingwerf hat trettjin offisjele kearnen (doarpen). De Nederlânske nammen binne de offisjele. It haadplak is Easterwâlde. De âldere doarpen hawwe in brink en eskebeammen sa’t dat ek yn Drinte gewoan is, wat it eardere Saksyske karakter fan de doarpen oanjout. Datselde jildt foar it lytsskalige agraryske karakter mei net folle yndustriële ûntwikkeling, mar mei mienskipssin; nabuurschap.

Trije talen yn Eaststellingwerf

Yn Eaststellingwerf waard fanâlds Stellingwerfsk praat, mar no ek Frysk en Nederlânsk. It rivierke de Tsjonger, yn it noarden fan de gemeente, is de taalgrins tusken Frysk en Nedersaksysk gebiet. De ferfeaningsdoarpen Ravenswâld en Appelskea binne hjirop in útsûndering. Dêr wurdt ek Frysk praat, krekt as yn de noardlike doarpen Donkerbroek, Haule, Haulerwyk en Waskemar. It Nederlânsk is de dominante taal yn de gemeente. 

Skiednis en kultuer

It gebied hearde ea by Drinte. Om 1328 hinne kaam de ôfskieding, doe’t 12 karspelen fan Drinte harren oansleaten by de Friezen fan Stellingwerf.
Oant it begjin fan ’e sechstjinde iuw funksjonearre it gebiet as in selsstannich boererepublykje. It bestjoer wie doe yn hannen fan de Stellingen; fandêr de namme Stellingwerf. Dêrnei is it yndield by Fryslân, yn it begjin as ien en letter (yn 1524) as twa gritenijen.
Nettsjinsteande de gearfoeging mei Fryslân hat de Stellingwerver regio har eigen identiteit behâlden. De lokale taal Stellingwerfsk spilet dêrby in grutte rol. Benammen ynwenners fan de lytsere doarpen brûke it Stellingwerfsk noch in soad, hoewol’t yn de noardlike plakken foaral it Frysk te hearren is.
Stellingwerfsk is besibbe mei de oare Nedersaksyske streektalen fan Drinte, Oerisel, Gelderlân en Grinslân. Dêrneist hawwe foaral de âlde sândoarpen noch hieltyd in ‘Drintsk gesicht’, en stiet hjir en dêr noch in âlde Saksyske pleats.

Bekhofskâns

Yn dit gebiet binne eartiids geregeld oarloggen fierd. Meastentiids om de ferdigeningswurken – de skânsen – hinne. Dy leine oan guon fan de tagongswegen nei Fryslân, yn it enoarm grutte feangebiet tusken Fryslân en Drinte/Oerisel.
By Oldeberkeap lei de Bekhofskâns. Benammen Oldeberkeap hat in soad te lijen hân fan de troepen fan de biskop fan Utert en de graaf fan Hollân.

Klokkestoelen

Bysûnder yn Súdeast-Fryslân binne de ferskate histoaryske klokkestoelen. Dit binne iepen bouwurkjes, meastentiids fan hout, dêr’t klokken yn pleatst binne. Faak binne se te finen by sobere sealtsjerkjes of by tsjerkhôven. Eartiids waarden se brûkt om berjochten troch te jaan. Yn Eaststellingwerf binne se bygelyks te finen yn Appelskea, Elsloo, Easterwâlde, Fochteloo, Donkerbroek en Nijeberkeap.

Bezienswaardigheden

Openluchttheater Appelscha

Het openluchttheater achter de Bosberg was in de jaren ’50 tot en met de jaren ’70 een attractie van formaat. 1000-en toeristen en bewoners bezochten jaarlijks de vele voorstellingen in de theaterkuil.

Rudi Carel, Pipo de clown, Swiebertje, Bueno de Mesquita en de toen net beginnende André van Duin vierden er triomfen.

In 1987 werd het theater grotendeels ontruimd en gesloten vanwege te hoge kosten. In 2003 is het totaal gerenoveerd met in totaal 581 zitplaatsen.

Musea

Er zijn verschillende musea in de gemeente Ooststellingwerf. In Makkinga vindt u bijvoorbeeld museum Oold Ark (een handwerktuigmuseum). In Appelscha ligt het tuberculosemuseum Beatrixoord.

Informatie over al deze locaties is te vinden op de website van Tourist Info Appelscha/Zuidoost Friesland.

Overige bezienswaardigheden

In Ooststellingwerf zijn bijvoorbeeld diverse monumenten en historische boerderijen. Daarnaast is de geschiedenis terug te vinden in het landschap en de verschillende bebouwingsvormen in de dorpen.

Heeft u gevonden wat u zocht?